Từ bao đời nay, giữa đại ngàn của núi rừng, đồng bào Dao đỏ xã Hồ Thầu tỉnh Tuyên Quang vẫn gìn giữ và phát huy những nét văn hóa truyền thống đặc sắc của mình. Trải qua hàng trăm năm sinh sống nơi vùng đất này, người Dao đỏ đã tạo dựng nên một đời sống vật chất và tinh thần phong phú, thể hiện rõ nét qua các lễ hội cổ truyền, phong tục, tập quán và nghi lễ dân gian được lưu truyền qua nhiều thế hệ.
Ông Triệu Chòi Quyên, Chủ tịch Hội Nghệ nhân dân gian xã Hồ Thầu, chia sẻ: “Người Dao đỏ chúng tôi coi trọng cội nguồn và luôn tin rằng, mọi lễ hội, nghi thức đều là cách để con cháu nhớ ơn tổ tiên, cầu mong cuộc sống an lành, mùa màng tươi tốt. Dù cuộc sống ngày nay có nhiều thay đổi, nhưng những lễ nghi, phong tục cổ truyền của dân tộc vẫn được người dân Hồ Thầu giữ gìn gần như nguyên vẹn.”
Năm 2022 Lễ hội Bàn Vương dân tộc Dao xã Hồ Thầu được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đưa vào Danh mục Di sản Văn hóa Phi vật thể Quốc gia.Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.
Trong kho tàng văn hóa dân gian của người Dao đỏ ở Hồ Thầu, Lễ cúng Bàn Vương và Lễ cấp sắc là những nghi lễ quan trọng, thể hiện rõ thế giới quan và nhân sinh quan của dân tộc. Người Dao quan niệm về ba tầng thế giới trời, đất và âm phủ nơi các vị thần, tổ tiên và con người cùng tồn tại trong mối quan hệ hài hòa.
Đặc biệt, Lễ hội Quỹa Hiéng một lễ hội lớn của người Dao đỏ Hồ Thầu đã được công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia, thể hiện tinh thần gắn bó cộng đồng và tri ân nguồn cội.
Chúng tôi ghé thăm nhà ông Triệu Chàn Vảng, một nghệ nhân sống giữa rừng vầu xanh tốt, trên sườn đồi cao của xã Hồ Thầu. Trong căn nhà trình tường mộc mạc, ông vẫn cẩn thận gìn giữ bộ tranh thờ Tam Thanh cổ, báu vật mà gia đình ông truyền lại qua nhiều thế hệ. Ông Vảng tự hào nói: “Đây là bộ tranh thể hiện ba vị Thần cai quản các cõi trời, đất, âm phủ theo tín ngưỡng của người Dao. Mỗi khi có lễ cúng, chúng tôi lại treo tranh để mời tổ tiên, thần linh về chứng giám, phù hộ cho dân bản bình an, mùa màng thuận lợi.”
Sự độc đáo của Lễ cấp sắc dân tộc Dao đỏ xã Hồ Thầu
Trong đời sống văn hóa của người Dao đỏ Hồ Thầu, nghi lễ nhảy lửa là một trong những phong tục thiêng liêng nhất. Khi ngọn lửa được đốt lên, những người đàn ông đã trải qua lễ cấp sắc – biểu tượng cho sự trưởng thành – sẽ bước chân trần lên than hồng rực lửa, trong tiếng trống, tiếng chiêng vang vọng giữa đêm núi.
Anh Triệu Tà Sếnh, một thanh niên trong đội nhảy lửa của xã, chia sẻ: “Lửa là linh hồn của người Dao. Khi nhảy trên than hồng, chúng tôi cảm nhận được sức mạnh và sự kết nối với tổ tiên. Đó là niềm tự hào, là cách để thể hiện tinh thần gan dạ, đoàn kết của người Dao đỏ.”
Không chỉ Lễ hội truyền thống văn hóa trang phục.. người Dao đỏ ở xã Hồ Thầu đang từng ngày được bảo tồn và phát huy.
Ngày nay, cùng với quá trình phát triển của xã hội, người Dao đỏ ở Hồ Thầu vẫn kiên trì bảo tồn và truyền dạy những nét văn hóa truyền thống cho thế hệ trẻ. Nhiều nghệ nhân, thầy cúng, người cao tuổi trở thành “kho tri thức sống”, giúp lớp trẻ hiểu hơn về cội nguồn và tự hào với bản sắc dân tộc mình.
Ông Triệu Chòi Quyên khẳng định: “Những nghi thức cúng lễ, nghề thủ công truyền thống và phong tục đặc trưng của người Dao đỏ không chỉ là di sản tinh thần mà còn là tài nguyên quý cho phát triển du lịch sau này. Chúng tôi mong muốn du khách đến đây không chỉ để ngắm cảnh, mà còn để cảm nhận, để hiểu sâu hơn về văn hóa của dân tộc Dao.”
Với sự chung tay gìn giữ của chính quyền và cộng đồng, văn hóa người Dao đỏ ở xã Hồ Thầu đang từng ngày được bảo tồn và phát huy. Sự độc đáo trong lễ hội, trang phục, ngôn ngữ và phong tục nơi đây đã góp phần tạo nên bức tranh đa sắc màu, đậm đà bản sắc của vùng cao xã Hồ Thầu miền đất không chỉ đẹp bởi thiên nhiên, mà còn giàu đẹp bởi tâm hồn con người nơi đây.
Tác giả: Bài và ảnh: Mai Loan
