Thuộc ngôn ngữ Mông - Dao, người Dao đỏ tự gọi mình là Kiềm Miền, Kìm Mùn hay Kiềm Mùn, “Kiềm” hay “Kìm” có nghĩa là rừng, “Miền” hay “Mùn” có nghĩa là người. Kiềm Miền hay Kìm Mùn đều mang một nghĩa là người ở rừng. Ngoài tên tự gọi trước đây các dân tộc khác còn gọi họ với rất nhiều tên khác nhau như: Động, Trại, Dạo, Xá, Mán, Ngược, Rừng... Hiện nay, chỉ còn tồn tại hai tên gọi phổ biến: Dao là tên chính thức của dân tộc này, một số dân tộc sống xung quanh họ thường gọi họ là Mán. Tuy cùng là một dân tộc nhưng người Dao có rất nhiều nhóm địa phương mà cho đến nay sự phân định vẫn chưa hoàn toàn thống nhất. Ở Hà Giang hiện có 4 nhóm Dao gồm: Dao Đỏ (tức Dao Đại Bản hay Mán Tả Pan), Dao Tiền, Dao áo dài và Dao Quần trắng.
Người Dao đỏ cũng quan niệm vạn vật hữu linh, cho rằng mọi vật đều có linh hồn do vậy họ thờ rất nhiều đối tượng như: Thần bếp, Thần gia súc, gia cầm, Thần rừng, Thần ruộng, Thần đất, Thần nương, thờ tổ tiên, thờ các loại ma... Ngoài ra, người Dao đỏ còn thờ vật tổ là con Long khuyển ngũ sắc, con nhện. Do vậy, trong một năm người Dao đỏ có rất nhiều lễ tết. Lễ cầu mùa của người Dao đỏ (hay còn gọi là lễ cúng mùa) là một nghi lễ quan trọng trong đời sống văn hóa của người Dao đỏ, thường được tổ chứcvào dịp đầu năm (khoảng từ 05 - 15 tháng riêng). Về tín ngưỡng, tổ chức Lễ cầu mùa làviệc làm cần thiết phải thực hiện trước khi đồng bào bắt tay vào vụ sản xuất, gieo trồng mới. Trong tâm tưởng của mỗi người, sau khi tổ chức Lễ cầu mùa, đồng bào thêm phấn khởi, yên tâm bắt đầu vụ sản xuất với niềm tin mưa thuận gió hòa, năng xuất thu hoạch năm nay cao hơn năm trước, không gặp thiên tai, dịch bệnh.
Lễ cầu mùa là dịp để người Dao đỏ bày tỏ lòng biết ơn đối với các vị thần linh, tổ tiên, cũng như cầu xin sự bảo vệ và ban phúc cho cuộc sống của cộng đồng. Lễ này không chỉ là một nghi lễ tôn giáo mà còn là một sự kiện cộng đồng, nơi mọi người trong bản làng tụ họp để chia sẻ niềm vui, cầu mong sự bình an và may mắn cho gia đình, làng bản.Lễ cúng thường được tổ chức tại nhà trưởng thôn hay nhà chủ Lễ hoặc tại một địa điểm linh thiêng trong cộng đồng. Trong nghi lễ, các thầy cúng sẽ là người chủ trì và thực hiện các nghi thức cúng khấn thần linh, tổ tiên, cầu mong mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu. Lời cầu nguyện thường được thầy cúng đọc bằng tiếng Dao, nhằm tạo ra một không khí linh thiêng và trang trọng.Các thầy cúng sẽ cầu xin các vị thần bảo vệ cho mùa màng được tốt tươi, sức khỏe dồi dào và an lành cho mọi người trong cộng đồng. Họ cầu mong đất trời, các thần linh, các vị tổ tiên có thể giúp đỡ cho dân làng vượt qua khó khăn, bệnh tật và có một năm mới thuận lợi, hạnh phúc.Sau phần nghi thức cúng tế, cộng đồng sẽ cùng nhau tổ chức các hoạt động như múa hát, chơi các trò chơi dân gian, nhảy sạp vàcó năm là các cuộc thi nấu ăn, thi hát. Đây là dịp để người Dao đỏ gắn kết tình làng nghĩa xóm và thư giãn sau những ngày lao động vất vả.
Lễ cầu mùa của người Dao đỏ không chỉ là một nghi lễ đơn thuần mà còn mang đậm giá trị lịch sử, văn hóa và xã hội, phản ánh sự phát triển của cộng đồng người Dao qua các thời kỳ. Lễ cầu mùa của người Dao đỏ là một nghi lễ nông nghiệp phản ánh ý nghĩa đặc biệt là trồng lúa và các loại cây trồng khác. Trong suốt lịch sử của mình, người Dao đã phải đối mặt với những điều kiện tự nhiên khắc nghiệt và họ đã phát triển các phương thức canh tác để sống sót và duy trì sự ổn định cuộc sống. Lễ cầu mùa là một phần trong chu kỳ nông nghiệp của họ, với mục đích cầu xin sự che chở của thần linh, đất đai và tổ tiên để có một vụ mùa bội thu. Lễ cầu mùa giúp bảo tồn các giá trị văn hóa đặc trưng của người Dao đỏ, bao gồm âm nhạc, trang phục, nghi lễ cúng tế và các trò chơi dân gian. Những yếu tố này không chỉ duy trì truyền thống mà còn là bằng chứng sống động của một nền văn hóa nông nghiệp lâu đời. Thông qua, nghi lễ có thể truyền dạy cho thế hệ trẻ về các giá trị văn hóa của tổ tiên, về sự kính trọng với thiên nhiên và các thế lực siêu nhiên, đồng thời giữ gìn được sự đoàn kết cộng đồng. Lễ cầu mùa còn có giá trị lịch sử trong việc củng cố tình đoàn kết giữa các thành viên trong cộng đồng. Trong suốt quá trình lịch sử tồn tại và phát triển của cộng đồng người Dao đỏ. Lễ cầu mùa không chỉ là dịp để cầu nguyện cho mùa màng mà còn là cơ hội để mọi người trong làng tụ họp, chia sẻ niềm vui và khó khăn, thắt chặt tình đoàn kết. Đây cũng là dịp để các thế hệ trong cộng đồng người Dao tiếp nối và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống. Ngoài ra, Lễ cầu mùa không chỉ là hành động cầu xin sự bảo vệ của các thần linh mà còn là dịp để tôn vinh tổ tiên, những người đã có công lao trong việc xây dựng cộng đồng và thể hiện lòng kính trọng với tổ tiên, cầu mong luôn che chở và phù hộ cho con cháu.
Có thể nói, Lễ cầu mùa mang một ý nghĩa lịch sử trong việc thể hiện sự gắn kết chặt chẽ của người Dao đỏ với thiên nhiên và sự khôn ngoan trong việc quản lý tài nguyên thiên nhiên của họ thông qua trang phục, âm nhạc và các điệu múa đều có sự tương đồng hoặc ảnh hưởng từ các dân tộc khác sống xung quanh, nhưng vẫn giữ được bản sắc riêng biệt. Việc trao đổi văn hóa qua các hoạt động trong lễ hội này không chỉ giúp tăng cường mối quan hệ giữa các dân tộc mà còn thể hiện sự đa dạng văn hóa. Lễ cầu mùa đều mang nét đặc trưng, độc đáo riêng, từ công tác chuẩn bị, quá trình diễn ra cũng đòi hỏi sự tham gia của tất cả các thành viên sinh sống trong cộng đồng tại địa phương. Người già, trẻ nhỏ, thanh niên, trai, gái… tất cả đều hào hứng tham gia ngày Lễ Cầu mùa tại địa phương, dân tộc mình. Điều này cho thấy, Lễ cầu mùa, là hoạt động văn hóa tín ngưỡng thể hiện tinh thần đoàn kết dân tộc và mang tính đại diện của cộng đồng người Dao đang sinh sống tại đây./.
